قلعه آرتا گوانا ، دژ دفاعی محکمی در برابر حملات مهاجمان بوده ، که به‌علت شکل معماری و تشابه آن با آشیانه‌ی عقاب در غرب استان فارس ، قدمت این قلعه‌ی عظیم سنگی را تا دوره‌ی ساسانیان تأیید می‌کند .

قلعه آرتا گوانایا همان قلع کوه قاین ، یکی از بزرگترین دژهای خراسان جنوبی است .  این قلعه مشرف بر منطقه قهستان بوده و با نور آتشی که بالای قلعه کوه زردان ، درفاصله 65کیلومتری آن توسط قوای نظامی خودی برافروخته میشد ، حاکمان آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی ، آگاه می‌شدند .

در مورد قدمت قلعه کوه نظرات گوناگونی ابراز شده است و برخی چون سرپرسی سایکس معتقدند که این قلعه بخشی از شهرآرتاگوانا است که در دوره هخامنشیان مقابل هجوم لشکریان اسکندر ایستادگی کرد و برخی دیگر عقیده دارند که این قلعه یکی از قلاع به یادگار مانده از دوره ساسانی می باشد .

این مجموعه عظیم سنگی که به طول حدود 400 متر در راستای غرب به شرق و بر فراز ارتفاعات رشته کوه قهستان کشیده شده است ، در ۳ کیلومتری جنوب قائن قرار دارد ، که در دوره‌های مختلف تاریخی کاربرد نظامی و دفاعی داشته است .

قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده است .

فضاهای داخلی آن شامل اتاق‌ها ، برج‌ها ، آب انبارهای متعدد و راهروهای ارتباطی می‌باشد .

مصالح عمده بنا که در ساختمان این قلعه به کار رفته سنگ و ساروج است و تمامی سطوح دیوارها و بدنه بیرونی حصار برج‌ها ، بندکشی شده است ، همچنین گفته شده این قلعه در عصر سلجوقی به دستور قاضی حسین قاینی که از جانب حسن صباح مامور ترویج فرقه اسماعیلیه در قهستان و خراسان شده بود ساخته شد .

این قلعه دژ دفاعی محکمی در برابر حملات مهاجمین بوده و گنجایش هزاران سرباز را داشته است و خواجه نصیرالدین توسی در زمان طوفان ایلغارهای وحشی به ایران به این قلعه پناهنده شده و کتاب اخلاق ناصری را به نام ناصرالدین محتشم قهستانی فرمانروای قاینات در همین محل انشا کرده‌است .

این مجموعه‌ی عظیم سنگی با شماره‌ی 4803 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری می‌باشد .

منبع : باشگاه خبرنگاران جوان صدا و سیمای خراسان جنوبی