
شهرستان بشرویه
شهرستان بشرویه
شهرستان بشرویه با وسعت 7994 کیلومترمربع در خراسان جنوبی واقع شده که 890 کتر از سطح دریا به طول جغرافیایی 57 درجه و 25 دقیقه و عرض جغرافیایی 33 درجه و 51 دقیقه است. این شهر از شمال به بخش عشق آباد طبس در استان یزد و نیز بردسکن در خراسان رضوی و از سمت جنوب به بخش دیهوک شهرستان طبس متصل و شهرستان سرایان و از شرق به بخش مرکزی شهرستان فردوس و از غرب به شهرستان طبس متصل می باشد. شهرستان بشرویه در شمال استان خراسان جنوبی و با فاصله 300 کیلومتری از مرکز استان قرار دارد که دارای دو بخش به نام های بخش ارسک و بخش مرکزی می باشد. در بخش ارسک دو دهستان وجود دارد دهستان ارسک و دهستان رقه و در بخش مرکزی به مرکزیت خود بشرویه دو دهستان به نام علی جمال به مرکزیت غنی آباد و دهستان کرند به مرکزیت کرند تعریف شده است.
شالوده شهری بشرویه نشان می دهد این شهر از ابتدای گسترش آن در دوره تیموری با رشدی نسبتاً سریع به عنوان یک شهر مطرح شده است.
مهمترین سند کالبدی شهریت بشرویه از همان دوران کهن وجود میدان تقریباً مستطیل شکل آن در مرکز شهر و در میانه راسته اصلی بازار قدیم بشرویه بوده است. با تخریب های اساسی و معبر بزرگ شمالی جنوبی در دوره پهلوی و ایجاد فلکه ای در وسط آن پس از انقلاب، اکنون یکی از زوایای قائمه میدان باقی مانده که قابل تشخیص نیست.
از جمله آثار تاریخی این شهرستان می توان به آثار ذیل اشاره کرد:
- پل های ترناو
بقایای معماری سر پل شامل دوسازۀ معماری سنگی است . این پلدارای یک دهانهی اصلی عریض و بلند ودو دهانه ی کوچکتر در سمت راست دهانهی اصلیمیباشد. دهانه اصلی به یاری دو پایهی قطور مربع شکل استقرار یافته و 22 مترارتفاع دارد. پایه های پل بر بستری سنگی قرار گرفته اند که از سنگ لاشه ساروج وگچساخته شده اند دو دهانه فرعی بر ارتفاعات کنارهی رودخانه بنا شده و ازارتفاع وعرضکمی برخوردارند.پل دیگری در همان مکان وبه فاصلهی بیست متر ساخته که دارای دوطبقه میباشد طبقه اول جهت معبر ساخته شده و طبقه دوم برای عبور آب درنظر گرفته شدهاست . درسمت چپ طبقه اول اتاقکی ساخته شده که دارای یک ورودی و یک خروجی است. ارتفاع این پل از کف رودخانه 26 متر است . بنابر شواهد موجود احتمال میرود که پلقدیمیتر متعلق به دورهی ساسانی باشد و از این نظر حائز اهمیت است.دراین مجموعهی معماری نقریبآ هیچ عنصر تزئینی به کار نرفته است.
- حمام فاضلخانی
حمام فاضلخانی در کوچه ملاعبدا...تونی4 درشهربشرویه واقع شده است.فاضلخان تونی یکیاز فضلای دوره صفویه میباشد که درشهر تون و شهرهای اطراف بناهای عام المنفعهایبرپانموده است. ورودی حمام درمیانه ضلع جنوب غربی عمارت بناشده ودارای سردریبهارتفاع 4متر است.
پس از ورودی دالانی کم عرض باشیبی خفیف وجود دارد که به فضایبینه منتهی می گردد. بینه فضایی چلیپایی شکل دارد که شامل فضایی مربع شکل مرکزیبرچهار فضای ایوان مانند درچهار ضلع آن می باشد بینه حمام درقسمت مربع مرکزیباگنبدی کوتاه که توسط چهار فیلگوش کوچک وروی قاعده هشت ضلعی اجرا شده مسقف گردیده و فضاهای ایوان مانند به وسیله طاق هایی با قوس هلالی پوشیده شده اند درضلع جنوبیایوان بینه دو درگاهی موجود است که به اتاقکی مستطیل شکل که محل تعویض لباس می باشدمنتهی میشود.روشنایی حمام از طریق دو نورگیر در وسط گنبد ودرمیان ایوان غربی تأمینمیشود.ورودی میاندر مقابل ورودی بینه قرار دارد که با سطحی شیب دار به فضای گرمخانه متصل می شود.درانتهای میاندراتاقکی قراردارد که اکنون سرویس بهداشتی شدهاست.درانتهای میاندر ورودی گرمخانه واقع شده،گرمخانه فضایی است هشت ضلعی با چهارضلع کوچک و چهار ضلع بزرگ و بوسیلهی گنبدی مسقف گشته است.در اضلاع بزرگ8ضلعیایوانهایی وجود دارد که بوسیله طاقهایی با قوس هلالی پوشیده شدهاند.خزینه حمام درایوان شرقی واقع شده و در اضلاع کوچک8 ضلعی:گرمخانه،نظافتخانه و اتاق سکودارقراردارد. نورحمام،فاضلخانی بوسیله سه نورگیر در وسط گنبد و در ایوان ضلع شرقیتامین میشود.و سرانجام پشت ایوان شرقی حمام گلخن قرار گرفته است.سطح داخلی حمام درهمه فضاها با لایهای از ساروج پوشیده شده است.
- قلعه دختر
این قلعه بر بالای قلهای مخروطی شکل قرار گرفتهاست. دربارهٔپیشینهٔتاریخی این قلعه نظراتی وجود دارد مبنی بر این که این بنا از دوره ساسانیان بر جای مانده و همچنین این که این قلعه در زمان فرقه اسماعیلیه بنا شدهاست.
- منزل مستوفی
منزل مستوفی در خیابان ملاعبداللهتونیبشروی و کوچه مستوفیشهر بشرویه قرار دارد . این عمارت از جمله بناهای اعیانی است که در دوره قاجاریهساخته شده ومتعلق به شخصی به نام مستوفی میباشد.سبک معماری و بادگیرهای زیبا وساباط در جانب شمال شرقی این سازه و تزیینات گچی در بخشهای دیگر بنا از ویژگی هایبارز منزل مستوفی به شمار میرود . پلان کلی این عمارت مستطیل شکل می باشد و ورودیآن در میانه ضلع جنوب غربی واقع شده است . پس از ورودی دالانی کم عرض قرار دارد کهبه حیاط متصل میشود . در طرفین دالان ورودی دو اتاق کوچک تعبیه شدهاست.صحن حیاطفضایی مستطیل شکل دارد که با آجرهایی مربع شکل فرش شدهاست . در ضلع شرقی این عمارت، ایوانی بزرگ قرار دارد که بر فراز آن سه بادگیر عظیم تعبیه شده ، این بادگیرهاشامل یک بادگیر مستطیل شکل بزرگ در میانه و دو بادگیر هشت ضلعی در طرفین اند. بادگیر مستطیل شکل دارای دو دروازه چشمه در طرفین میباشد و به فضای درون ایوان منتهی میگردد. دو بادگیر دیگر به زیرزمینی که در ایوان واقع شدهاست راه دارند. ایوان پوششی مسطح دارد ودر بخش فو قانی با دو ستون هشت ضلعی و دو نیم سطون و سه قوس گهوارهای مزین شدهاست. فضای طرفین ایوان به صورت دو اشکوبه است.دیوار ضلع غربی عمارت با پنج طاق نمای عمیق و مرتفع تزیین شده ، این طاق نما ها دارای رسمیبندیهایی گچی اند. در ضلع جنوبی و شمالی بنا، ورودی چند اتاق به چشم میخورد کهدر بخش بالا و اطراف ورودیها ، طاقچهها و طاقنماهایی زیبا ساخته شدهاست.در گوشهشرقی بنا حوضخانه قرار دارد . حوضخانه فضایی هشت ضلعی داردکه حوض دایرهای کوچکیدر مرکز آن ساخته شده است این فضا با کلاه فرنگی زیبایی پوشیده شده و تزئیناترسمیبندی هنرمندانهای دارد. زیرزمین عمارت که حکم سردخانه را داشته ، فضاییمستطیل شکل دارد که با قوسی خفیف و آجرهای خفته و راسته اجرا شده است. در ضلع شمالشرقی منزل که مشرف به کوچهای کم عرض است ساباطی به طول هجده متر ساخته شده کهدیوارهای ساباط با بیست طاقنمای ظریف تزئین شدهاست. مصالح به کار رفته در منزل وساباط مستوفی خشت خام ودر قسمت هایی آجر با ملات گل و گچ میباشد.
- مسجد میان ده
این مسجد در گذشتههای دور در زمان سلسله صفوی بنا شده و سبک معماری آن زمان را به خوبی نشان میدهد. این بنا به طـور کامل از گل و آجــر ســاخته شده است. بنا دارای کـاشـیکـاری نیست ولی در ایوانی بزرگ، آیاتی از قرآن مجید که به خط کوفی بسیار زیبا نوشته شدهاند به چشم میخورد. سقف ایوانها و شبستان مسجد کاملاً هلالیشکل است و در سردر ورودی آن، روی سنگ بزرگی اشعاری بیانکنندهٔبر زمان ساخت بنا حک شدهاست.
- مسجد جامع رقه
این مسجد در سمت شرق دهستان رقه و در منطقهای که اصطلاحاً به «پایین محله» مشهور است، قرار دارد. این مسجد در طول زمان آسیبهای فراوانی دیده و در حال حاضر در حد دیوارههای بیرونی مسجد و بقایای به جا مانده از سه ایوان شرقی، غربی و جنوبی است. سقف ایوانهای غربی و جنوبی کاملاً تخریب شده و ایوان ضلع شرقی از بقیه کاملتر است.